Διαπολιτισμικότητα

Ένα παιδί γεννιέται χωρίς πολιτισμική κατανόηση – δηλαδή η „κουλτούρα“ είναι κάτι που πρέπει να μαθευτεί. Μέσα από τις κοινωνικές επαφές, τα κοινωνικά συμβάντα, τους θεσμούς και τον υλικό κόσμο, αναπτύσσονται στο παιδί υποκειμενικές στάσεις, αξίες και έννοιες. Αυτή η διαδικασία εκμάθησης της κουλτούρας (που αποκαλείται επίσης εγκλιματισμός) μετατρέπει το άτομο σε ένα κοινωνικό ον που μπορεί ασυνείδητα να κατακτήσει τα πολιτισμικά σημάδια του περιβάλλοντός του και να συμπεριφέρεται κατάλληλα. Υιοθετούνται πολιτισμικές μορφές και αποφάσεις.

Σύστημα προσανατολισμού

Η κουλτούρα είναι επομένως ένα σύστημα προσανατολισμού που διαμορφώνει ταυτότητα, το οποίο εσωτερικεύεται και δεν γίνεται πλέον συνειδητά αντιληπτό. Ταυτόχρονα, η πολιτισμική ταυτότητα είναι πάντα και μια ομαδική ταυτότητα, αφού μπορεί να αναχθεί στην ένταξη σε μια ορισμένη πολιτισμική ομάδα. Δεδομένου ότι η ενασχόληση με την ταυτότητα του ατόμου είναι ιδιαίτερα συναισθηματική, είναι ιδιαίτερα σημαντικό στις διαπολιτισμικές συναντήσεις να προβληματίζεται κανείς για το ποια μέρη της ταυτότητάς του είναι ατομικά και ποια πολιτισμικά, αν και αυτό μπορεί να γίνει δύσκολα ή με δυσκολία σε καθημερινές καταστάσεις (βλ. EMIL 2006, 13 στ.).

Αξίες και κανόνες

Σε ένα ξένο πολιτισμικό περιβάλλον γίνεται γρήγορα σαφές ότι επικρατούν άλλες αξίες και νόρμες. Δεν είναι πλέον δυνατόν να προσανατολιστεί κανείς στις δικές του πολιτισμικές κατευθυντήριες γραμμές. Αυτό μπορεί να προκαλέσει αίσθημα ανησυχίας και ανασφάλειας. Μόνο μέσω της συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών αντανακλάται και συνειδητοποιεί κανείς τη δική του πολιτισμική ταυτότητα. Η ενασχόληση με πολιτισμούς που αντιπροσωπεύουν άλλες αξίες και νόρμες οδηγεί στην αντίληψή τους ως „ξένους“ (βλ. EMIL 2006, 15 κ.ε.).

Η προσωπικότητα είναι το προϊόν της τοποθέτησης του εαυτού στον δικό του πολιτισμό. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να θεωρεί κανείς την πολιτισμική του ταυτότητα ως μεταβλητή, διότι „οι πολιτισμοί δεν είναι κλουβιά και οι άνθρωποι δεν είναι οι φυλακισμένοι τους“ (EMIL 2006, 16). Η πολιτισμική ταυτότητα υπόκειται σε συνεχείς αλλαγές, που προκαλούνται από την αντιπαράθεση με ανθρώπους από άλλους πολιτισμικούς κύκλους. Στην πολυπολιτισμική κοινωνία, επομένως, μιλάμε για τη διαμόρφωση πολυπολιτισμικών ταυτοτήτων που αντιμετωπίζουν τα πολιτισμικά αγαθά καταστασιακά και ατομικά (βλ. EMIL 2006, 16 στ.).

Διαπολιτισμικότητα – ανταλλαγή μεταξύ πολιτισμών

Ο όρος διαπολιτισμικότητα αναφέρεται σε μια διαδικασία ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών ή μεταξύ ατόμων ή ομάδων με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο. Σε αυτό το πλαίσιο, η διαπολιτισμικότητα αναφέρεται σε παραδοσιακά αυτοτελείς πολιτισμικές ομάδες (βλ. Irmer 2002, 11). Σύμφωνα με τον Yousefi, η διαπολιτισμικότητα αναφέρεται σε „μια θεωρία και πρακτική, έναν[ν] τρόπο κατανόησης, που αφορά την ιστορική και σύγχρονη σχέση όλων των πολιτισμικών περιοχών και των ανθρώπων ως φορέων τους“. (Yousefi 2014, 25)

Η συνάντηση πολιτισμών που έχουν διαφορετικές αξίες, συστήματα νοήματος και επίπεδα γνώσης συνδέεται με τον ερεθισμό, την έκπληξη, την αλληλεπίδραση και την αυτοπεποίθηση. Το πρόθεμα inter σημαίνει „μεταξύ“ ή „μεταξύ τους“ και „αναφέρεται στο γεγονός ότι κάτι νέο αναδύεται κατά τη διαδικασία της ανταλλαγής“. (Barmeyer 2012, 81) Μέσω της διαπολιτισμικής επικοινωνίας, τα αλληλεπιδρώντα πρόσωπα διαπραγματεύονται νέους κανόνες επικοινωνίας και συμπεριφοράς που χαρακτηρίζονται από μια ισχυρή δυναμική. Μόνο όταν τα αλληλεπιδρώντα πρόσωπα κατατάσσουν το „δικό“ και το „ξένο“ ως σημαντικά, δημιουργούνται καταστάσεις πολιτισμικής επικάλυψης και αναδύεται η διαπολιτισμικότητα (βλ. Barmeyer 2012, 82).

Διαπολιτισμική επικοινωνία

Σε καταστάσεις επικοινωνίας, η πτυχή της διαπολιτισμικότητας μπορεί να χρησιμεύσει ως υπενθύμιση για να μην βλέπουμε τα άτομα αποκομμένα από το πολιτισμικό τους περιβάλλον, αλλά ως ανήκοντα σε μια συγκεκριμένη ομάδα ή ομάδα ανθρώπων. Ωστόσο, θα πρέπει να αποφεύγεται η πολιτιστικοποίηση των εταίρων επικοινωνίας, δηλαδή η απόδοση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών σε αυτούς λόγω του πολιτισμικού τους υπόβαθρου (βλ. Wiechelmann 2013, 331).

Γέφυρες επαφής

Διαπολιτισμικότητα, διαπολιτισμικότητα και πολυπολιτισμικότητα

Αν και οι όροι δια-, δια- και πολυπολιτισμικότητα χρησιμοποιούνται συχνά ως συνώνυμα, η σημασία τους δεν είναι ταυτόσημη. Σύμφωνα με τον Yousefi, οι τρεις αυτές θεωρίες „έχουν μια εσωτερική συγγένεια παρά τις προφανείς διαφορές[ ]“ (Yousefi 2014, 25). Η διαπολιτισμικότητα είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της διαπολιτισμικότητας και της πολυπολιτισμικότητας.

Η πολυπολιτισμικότητα αντιπροσωπεύει τη συνύπαρξη ανθρώπων διαφορετικής καταγωγής, διαφορετικών καταστάσεων διαβίωσης και διαφορετικών πολιτισμικών τρόπων ζωής σε μια κοινωνία. Προϋποθέτει την ύπαρξη σαφώς διαφορετικών, ομοιογενών πολιτισμών. Η διαπολιτισμικότητα, από την άλλη πλευρά, σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ομοιογενείς πολιτισμοί, αλλά μόνο πολιτισμικά υβρίδια με ποικίλους βαθμούς διακριτότητας. „Οι πολιτισμοί συνδέονται μεταξύ τους μέσω της μετανάστευσης, των συστημάτων επικοινωνίας και των οικονομικών αλληλεξαρτήσεων“ (Irmer 2022, 12). Τα εθνικά σύνορα δεν λαμβάνονται πλέον υπόψη. Η διαπολιτισμικότητα αντιπροσωπεύει έναν αλληλοεξαρτώμενο παγκόσμιο πολιτισμό που συνδέει όλους τους εθνικούς πολιτισμούς (βλ. Irmer 2002, 11 στ.). Η έννοια της υπερπολιτισμικότητας είναι νέα.

Επίσης συναρπαστικό: το μοντέλο του πολιτισμού με το κρεμμύδι.

Βιβλιογραφία

Barmeyer, Christoph (2012): Taschenlexikon Interkulturalität. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

European Modular Programme for Intercultural Learning in Teacher Education EMIL 2006. Intercultural Competence in Primary Schools. http://www.emil.ikk.lmu.de/deutch/ Handbuch-EMIL-Volltext.pdf [15.03.2017].

Irmer, Marion (2002): Intercultural Play & Learning (Διαπολιτισμικό παιχνίδι και μάθηση). Πρακτικές λύσεις. Kissing: WEKA Media.

Wiechelmann, Sarah (2013): Was that an intercultural misunderstanding? Σχετικά με τον κίνδυνο να χάσουμε το πρόσωπο από τα μάτια μας εξαιτίας του πολιτισμού. Στο: Kumbier, Dagmar/ Schulz von Thun, Friedemann (επιμ.): Interkulturelle Kommunikation. Μέθοδοι, μοντέλα, παραδείγματα. 6 ed. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt Verlag, 323-335.

Yousefi, Hamid Reza (2014): Βασικές έννοιες της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Μόναχο: UVK.