Γνώση των αυτοχθόνων

Η αυτόχθονη γνώση, που συχνά αναφέρεται στη βιβλιογραφία ως παραδοσιακή γνώση, ορίζει „τη γνώση σχετικά με τις φαρμακευτικές ή άλλες χρήσιμες ιδιότητες της βιολογικής ποικιλότητας, η οποία συχνά υπάρχει εδώ και γενιές σε μια συγκεκριμένη κοινότητα ή σε πολλές κοινότητες και αποτελεί μέρος της πολιτιστικής ταυτότητας αυτών των ομάδων“ (von Hahn 2004:,7 στ.). Η λέξη αυτόχθονες προέρχεται από τα λατινικά indu- „ένας“ και -genus „γεννημένος“ (βλ. Duden Online). Όταν τίθεται μαζί, η λέξη indigenous σημαίνει επομένως ιθαγενής. Δεν είναι γνωστός ένας ενιαίος και, κυρίως, νομικός ορισμός των περιοχών στις οποίες εκτείνεται η αυτόχθονη γνώση και των δικαιωμάτων που συνδέονται με τη χρήση της. Παρ‘ όλα αυτά, αφορά βασικά τους τομείς „της ιατρικής, της γεωργίας, της θρησκείας, των τελετών και πολλά άλλα“ (Deacon 2012).

Παραδοσιακά ριζωμένη – ένας κύκλος

Η αυτόχθονη γνώση θεωρείται ένα παραδοσιακό σύνολο γνώσεων που οι αυτόχθονες λαοί έχουν συσσωρεύσει επί δεκαετίες μέσω της παρατήρησης και της εμπειρίας. Παίζει σημαντικό ρόλο στην καθημερινή ζωή και κυρίως στις δραστηριότητες, καθώς μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις ως συλλογή γνώσεων (βλ. ό.π., 11). Η διαδικασία αυτή είναι συγκρίσιμη με έναν κύκλο, καθώς η διδαχθείσα γνώση μεταβιβάζεται ξανά και ξανά στις επόμενες γενιές (βλ. Homann 2005, 24). Η μορφή της συνεχούς μετάδοσης ευνοεί τη διάδοση αλλά και την προσαρμογή των διδαχθέντων. Ο κύριος λόγος γι‘ αυτό είναι ότι η μετάδοση είναι σε μεγάλο βαθμό προφορική και το περιεχόμενο μπορεί να αλλάξει με τη βοήθεια της γλώσσας (βλ. von Hahn 2004, 9).

Σύμφωνα με την κονστρουκτιβιστική προσέγγιση, η παραδοσιακή γνώση, όπως και η γενική γνώση ενός ατόμου, μεταβάλλεται συνεχώς και θεωρείται ευέλικτο κατασκεύασμα. Οι υπάρχουσες περιβαλλοντικές συνθήκες επηρεάζουν ώστε να προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες. Κατά συνέπεια, η αυτόχθονη γνώση δεν είναι μια άκαμπτη οντότητα, αλλά μια μεταβαλλόμενη έννοια που μπορεί να υφίσταται επί αρκετούς αιώνες, αλλά διατηρεί πάντα ένα μέρος της αρχικής της μορφής.

Η „διατήρηση της πολιτιστικής ακεραιότητας“ (ό.π.) είναι η επιδίωξη των αυτόχθονων λαών. Λόγω της μεταβλητότητάς της, είναι απαραίτητο να διατηρείται και να προστατεύεται ένα μέρος της παράδοσης. „Η παραδοσιακή γνώση συνδέεται με ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο, έτσι ώστε η γνώση να μην μπορεί εύκολα να αξιοποιηθεί εκτός της αντίστοιχης κοινότητας“ (ό.π., 14). Η γεωγραφική δέσμευση σε έναν τρόπο ζωής και ταυτόχρονα σε μια τοποθεσία έχει ως συνέπεια η αυτόχθονη γνώση να καθίσταται μόνο περιορισμένα εφαρμόσιμη ή ακόμη και άχρηστη. Σημαντικό μέρος αυτής της γνώσης εντοπίζεται στους αυτόχθονες πληθυσμούς, οι οποίοι συνήθως ανήκουν στις μειονότητες ενός πληθυσμού. Έχουν στενή σχέση με το περιβάλλον τους.

Καθεστώς στον πληθυσμό

Η αυτόχθονη γνώση αντιπροσωπεύει μια συλλογή παραδοσιακών γνώσεων για το γενικό πληθυσμό, η οποία αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία, ιδίως στη φαρμακευτική βιομηχανία. Ομοίως, αυτό μεταφέρεται και σε άλλους τομείς. Εκτός από τα οφέλη για τον γενικό πληθυσμό, υπάρχουν ωστόσο προβλήματα για τις αυτόχθονες κοινότητες. Δεν έχουν τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν τις γνώσεις τους με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορούν να θεωρηθούν ως περιορισμένο αγαθό γνώσης και μπορεί να οδηγήσουν σε εκμετάλλευση.

Βιβλιογραφία

Deacon, Harriet (2012): Ανακαλύπτοντας εκ νέου την ιστορία – άυλη πολιτιστική κληρονομιά στη Νότια Αφρική.

URL: http://www.goethe.de/ins/za/prj/wom/inw/deindex.htm [02 ΑΥΓ. 2019].

Dudenredaktion (o. J.): „ιθαγενείς“ στο Duden online. https://www.duden.de/rechtschreibung/indigen#herkunft [06.08.2019].

Hahn, Anja von (2004): Οι παραδοσιακές γνώσεις των αυτόχθονων και τοπικών κοινοτήτων μεταξύ των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και του δημόσιου τομέα. Beiträge zum ausländischen öffentlichen Recht und Völkerrecht 170. Berlin/ Heidelberg: Springer.

Homann, Sabine (2005): Indigenous knowledge of Borana pastoralists in natural resource management: a case study from southern Ethiopia. Göttingen: Cuvillier.