Γλωσσική ευαισθησία

Ο όρος γλωσσική ευαισθησία περιγράφει την ευαίσθητη χρήση της γλώσσας. Για έναν ακριβέστερο ορισμό, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε πρώτα τους δύο όρους που συνθέτουν αυτή την καθοριστική ένωση.

Ο προσδιοριστής γλώσσα είναι, αφενός, ένα σημαντικό εργαλείο μιας κοινωνίας που καθιστά δυνατή την επικοινωνία. Επιπλέον, σύμφωνα με τον Locke, είναι ο „κοινός δεσμός της κοινωνίας“ (Locke 1690) που επιτρέπει στους ανθρώπους να εκφράζονται με οποιονδήποτε τρόπο. Εκ των υστέρων, αναφέρεται επομένως και ως το κλειδί του κόσμου (βλ. λήμμα εγκυκλοπαίδειας Η γλώσσα ως κλειδί του κόσμου). Προκειμένου να ορίσουμε τη σχετική βασική λέξη ευαισθησία, θα αναφερθούμε εδώ σε έναν γενικά ισχύοντα ορισμό που περιγράφει τον όρο αυτό ως ευαίσθητο ή/και ευαίσθητο τρόπο αντιμετώπισης κάποιου πράγματος (βλ. Spektrum 2000).

Συνοψίζοντας και συγκεκριμενοποιώντας, η γλωσσική ευαισθησία ορίζει έτσι τον ευαίσθητο χειρισμό του σημαντικότερου μέσου επικοινωνίας των ανθρώπων, ώστε να καταστεί δυνατή η επικοινωνία χωρίς παρεξηγήσεις και χωρίς προβλήματα για όλους τους εμπλεκόμενους. Αυτό φέρνει στο προσκήνιο τη σημασία και την αναγκαία ευαισθητοποίηση του θέματος αυτού στη σημερινή πολιτισμικά πολύ διαφορετική κοινότητα. Μια άλλη σημαντική ποιότητα εδώ είναι η συγκεκριμένα προωθούμενη ευαισθητοποίηση για τη γλώσσα και η στοχευμένη προσοχή που στρέφεται σε αυτήν, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλούς τομείς της ζωής (π.χ. σχολείο).

Γλωσσική ευαισθησία στο σχολικό πλαίσιο

Ειδικά στο σχολείο, όπου οι μαθητές υποτίθεται ότι αποκτούν το περιεχόμενο των θεμάτων εν μέρει διαβάζοντας οι ίδιοι κείμενα, η κατανόηση της γλώσσας αποτελεί σημαντική προϋπόθεση για να είναι σε θέση να κατανοήσουν το περιεχόμενο που περιέχεται σε αυτά, καθώς „[η] εκμάθηση του λόγου και η εκμάθηση των θεμάτων […] είναι στενά συνυφασμένες“ (Isselbächer-Giese κ.ά. 2018, 13). Ιδιαίτερα στα μαθηματικά και τα θετικά μαθήματα, η γλώσσα (τεχνική και εκπαιδευτική γλώσσα) αποτελεί μεγάλη πρόκληση (βλ. Trendel/ Roß 2018, 9 στ.), γι‘ αυτό και η ευαίσθητη και λεπτή προσέγγιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο αυτό.

Προκειμένου να διασφαλιστούν ίσες ευκαιρίες για καλές επιδόσεις των μαθητών, η γλωσσικά ευαίσθητη διδασκαλία είναι συνολικά πολύ σημαντική. Αυτό σημαίνει γενικά „διαφορετικές διδακτικές έννοιες που χρησιμοποιούν συνειδητά τη γλώσσα ως μέσο σκέψης και επικοινωνίας“ (Woerfel/ Giesau 2018), δουλεύοντας με τη διασύνδεση της γλωσσικής και της μάθησης του αντικειμένου που εξετάζουν οι Isselbächer-Giese κ.ά. (βλ. Isselbächer-Giese κ.ά. 2018). Στόχος αυτής της έννοιας είναι η βελτιωμένη και απλοποιημένη επίτευξη του μαθησιακού στόχου του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου μέσω της γλωσσικής επίγνωσης και της σχετικής βοήθειας (βλ. Woerfel/ Giesau 2018).

Σύμφωνα με τον Leisen, θα πρέπει να ακολουθούνται αναλόγως οι ακόλουθες αρχές: Η πρώτη αρχή είναι η αλλαγή των μορφών παρουσίασης, η οποία είναι „γλωσσικά διδακτικά επιτακτική“ (Leisen 2019) και με την οποία προσφέρονται στους μαθητές διάφορες εναλλακτικές λύσεις για την κατανόηση του περιεχομένου. Ένα άλλο πλεονέκτημα αυτού του τρόπου είναι ότι τους δημιουργείται επίσης η ευκαιρία να μάθουν πώς να γλωσσοποιούν οι ίδιοι το περιεχόμενο του θέματος. Ο υπολογισμός των γλωσσικών αλλά και των θεματικών προκλήσεων αντιπροσωπεύει τη δεύτερη αρχή, η οποία δείχνει ότι οι απαιτήσεις στον τομέα αυτό τίθενται „λίγο πάνω από το ατομικό γλωσσικό επίπεδο“ (Leisen 2019), έτσι ώστε οι μαθητές να προωθούνται πάντα και να βλέπουν ένα κίνητρο στο να μαθαίνουν μόνιμα περισσότερη γλώσσα. Θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται μια διαφοροποιημένη θεώρηση, καθώς διαφορετικοί μαθητές χρειάζονται διαφορετικό βαθμό γλωσσικής υποστήριξης. Αυτή είναι και η μετάβαση στην τρίτη και τελευταία αρχή, η οποία αφορά τα μεθοδολογικά εργαλεία ως γλωσσικά βοηθήματα. Τα εργαλεία αυτά υποστηρίζουν τους μαθητές στη συγκεκριμένη „γλωσσική διαχείριση τυποποιημένων καταστάσεων“ (Leisen 2019). Παραδείγματα είναι η συγγραφή ενός πειράματος ή η σωστή χρήση τεχνικών όρων (βλ. Leisen 2019).

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η κατανόηση της γλώσσας δεν πρέπει να προϋποτίθεται αυτόματα (από τους μαθητές), αλλά πρέπει να προωθείται. Χρειάζεται υποστήριξη για τη σωστή κατανόηση της γλώσσας, η οποία θα πρέπει να μεταφέρεται όχι μόνο στο σχολείο αλλά και σε όλους τους άλλους τομείς της ζωής στους οποίους η γλώσσα παίζει ρόλο. Η γλωσσική ευαισθησία (στο σχολικό πλαίσιο) πρέπει να έχει συνολικά μεγάλη σημασία, καθώς η έννοια αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη των ατομικών γλωσσικών υποβάθρων.

Λογοτεχνία

Isselbächer-Giese, Annette/ Witzmann, Cornelia/ Königs, Charlotte/ Besuch, Natascha (2018): Γινόμαστε γλωσσικά ευαίσθητοι, διδάσκουμε γλωσσικά – σκεφτόμαστε τη διδασκαλία διαφορετικά. Στο: Trendel, Georg/ Roß, Joachim (επιμ.): SINUS.NRW: Promoting Understanding – Designing Learning Processes. Rethinking Mathematics and Science. Münster: Waxmann, 13-31. https://www.schulentwicklung.nrw.de/sinus/upload/Phase05/Broschuere/SINUS_Gesamt.pdf [02.10.2019].

Leisen, Josef (2019): Principles in language-sensitive subject teaching. http://www.sprachsensiblerfachunterricht.de/prinzipien [02.10.2019].

Locke, John (1690): Locke: An essay concerning human understanding (Ένα δοκίμιο σχετικά με την ανθρώπινη κατανόηση). London.

Spectrum (2000): https://www.spektrum.de/lexikon/psychologie/sensibilitaet/14089 [01 Οκτ. 2019].

Trendel, Georg/ Roß, Joachim (2018): Trendel: Τρόντ (2003): Εισαγωγή. In: ders. (επιμ.): SINUS.NRW: Προώθηση της κατανόησης – διαμόρφωση μαθησιακών διαδικασιών. Επανεξετάζοντας τα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες. Münster: Waxmann, 9-11. https://www.schulentwicklung.nrw.de/sinus/upload/Phase05/Broschuere/SINUS_Gesamt.pdf [02.10.2019].

Woerfel, Till/ Giesau, Marlis (2018). Διδασκαλία με ευαισθησία στη γλώσσα. Κολωνία: Mercator-Institut für Sprachförderung und Deutsch als Zweitsprache (Basiswissen sprachliche Bildung). https://www.mercator-institut-sprachfoerderung.de/de/themenportal/thema/%20sprachsensibler-unterricht/ [04.10.2019].