Απόδραση

Η φυγή περιγράφει τη φυγή από μια κατάσταση ζωής που θεωρείται δυσάρεστη ή απειλητική, στην οποία αναζητείται προστασία ή καταφύγιο (βλ. Wahrig 2011, 534).

Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες

Το διεθνές δίκαιο κάνει διάκριση μεταξύ ανθρώπων που αναγκάζονται να φύγουν λόγω καθορισμένων εξωτερικών επιδράσεων και ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη χώρα τους με δική τους πρωτοβουλία σε αναζήτηση καλύτερων προοπτικών ζωής. Σύμφωνα με το άρθρο 1Α της Σύμβασης της Γενεύης για τους πρόσφυγες, ένα άτομο θεωρείται πρόσφυγας εάν „βρίσκεται εκτός της χώρας λόγω βάσιμου φόβου δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή πολιτικών πεποιθήσεων“ (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες 2017, 2). Σε πολύ περισσότερα από 120 κράτη, αυτός ο ορισμός της Σύμβασης αναγνωρίζεται ως εφαρμοστέο διεθνές δίκαιο.

Πόλεμος και δίωξη

Οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις εστίες τους για ποικίλους λόγους. Η κύρια αιτία φυγής είναι ο πόλεμος και οι διώξεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις, πρόκειται για εσωτερικούς εμφυλίους πολέμους, στους οποίους διεξάγονται βίαια οι εξουσιαστικές-πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ των κεντρικών κυβερνήσεων και της ένοπλης αντιπολίτευσης ή αντίπαλων πολιτοφυλακών. Τις τελευταίες δεκαετίες, εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως έχουν διαφύγει από τέτοιους πολέμους ή έχουν εκτοπιστεί ως εθνικές μειονότητες. Οι πόλεμοι αυτοί διαφέρουν από τους κλασικούς πολέμους. Οι νέοι πόλεμοι διεξάγονται μεταξύ πληθυσμιακών ομάδων εντός ενός κράτους. Σε αντίθεση με τους πολέμους που επιδιώκουν την εξουδετέρωση του αντίπαλου στρατού, οι Νέοι Πόλεμοι στρέφονται άμεσα κατά του άμαχου πληθυσμού. „Αν και σε αυτούς […] επηρεάζεται μόνο ένα κράτος, συχνά προκαλούν διασυνοριακές προσφυγικές ροές“ (Heintze 1999, 59).

Η φτώχεια και η πείνα ως αιτία φυγής

Επιπλέον, η φτώχεια, ιδίως η μαζική φτώχεια, θεωρείται δομική αιτία φυγής. Στο πλαίσιο αυτό, η πείνα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Παρόλο που υπάρχουν αρκετά τρόφιμα παγκοσμίως για να θρέψουν ολόκληρο τον πληθυσμό, όλο και περισσότεροι άνθρωποι πεθαίνουν από ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή. Οι πρόσφυγες της φτώχειας είναι άνθρωποι „που φεύγουν ή ξεκινούν προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης λόγω της οικονομικής παρακμής κρατών ή περιοχών“ (Eid 1999, 70). Κατά κανόνα, η φυγή από τη φτώχεια πραγματοποιείται σε διάφορα στάδια. Αρχικά, οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις πατρογονικές τους εστίες, οι οποίες τους προσφέρουν ανεπαρκείς ή καθόλου ευκαιρίες διαβίωσης. Στη συνέχεια μετακινούνται στην πλησιέστερη πόλη της χώρας τους. Στη συνέχεια μετακινούνται σε γειτονικές πόλεις, γειτονικές πολιτείες και άλλες περιοχές του Νότου. Εάν δεν προσφέρονται προοπτικές που να εξασφαλίζουν τη ζωή τους, αναζητούν καταφύγιο στις χώρες του Βορρά σε αναζήτηση εργασίας και οικονομικών μέσων διαβίωσης (βλ. Eid 1999, 70).

Η αύξηση του πληθυσμού ως αιτία φυγής

Μια άλλη αιτία φυγής είναι η παγκόσμια αύξηση του πληθυσμού, η οποία οδηγεί σε επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης. Παρόλο που ορισμένες δυτικές βιομηχανικές χώρες έχουν υψηλότερη πληθυσμιακή πυκνότητα από ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες, η αύξηση του πληθυσμού αποτελεί μεγάλη πρόκληση ιδίως για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Σε σύγκριση με την πληθυσμιακή τους πυκνότητα, διαθέτουν πολύ λίγους πόρους για να ζήσουν αξιοπρεπώς (βλ. Eid 1999, 76).

Παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Τα οικουμενικά ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνουν το δικαίωμα στο σεβασμό της ζωής, την απαγόρευση της δουλείας, της δουλείας και των βασανιστηρίων, την προστασία από την αυθαίρετη στέρηση της ελευθερίας και την απαγόρευση των διακρίσεων για φυλετικούς και θρησκευτικούς λόγους (βλ. Maier-Borst 1999, 97). Η παραβίαση αυτών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οδηγεί συχνά τους ανθρώπους να αναζητούν ασφάλεια σε άλλες περιοχές.

Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες

Εκτός από τον πόλεμο και τις διώξεις, την πείνα και τη φτώχεια και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η περιβαλλοντική υποβάθμιση θεωρείται επίσης αιτία φυγής. Η υπερβολική περιβαλλοντική ρύπανση μπορεί να καταστήσει τις πληγείσες περιοχές ακατάλληλες για καλλιέργεια ή ακόμη και ακατοίκητες. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι το πλέον εγκαταλελειμμένο σε μεγάλο βαθμό περιβάλλον του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Τσερνομπίλ της Ουκρανίας. Αλλά και τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων ή η εναπόθεση ρύπων μπορούν επίσης να καταστήσουν μια χώρα μη κατοικήσιμη. Πολύ περισσότεροι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες δημιουργούνται από την υφέρπουσα υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η οποία συμβαδίζει με την πρόληψη της χρήσης των φυσικών πόρων. Οι ανθρωπογενείς φυσικές καταστροφές, όπως η κλιματική αλλαγή, μπορούν επίσης να καταστήσουν περιοχές μη κατοικήσιμες, οπότε η φυγή είναι συχνά η μόνη λύση (βλ. Biermann 1999, 87 επ.).

Βιβλιογραφία

Biermann, Frank (1999): Stirbt die Natur, flieht der Mensch. Η περιβαλλοντική καταστροφή ως αιτία φυγής. Στο: Hutter, Franz-Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (επιμ.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 87-95.

Eid, Uschi (1999): Φτώχεια, πείνα, υπερπληθυσμός. In: Hutter, Franz-Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (eds.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 69-86.

Heintze, Hans-Joachim (1999): Kriege, Flucht Vertreibung. Στο: Hutter, Franz-Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (επιμ.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 59-68.

Maier-Borst, Michael (1999): Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως αιτία φυγής. Στο: Hutter, Franz- Joseph/ Mihr, Anja/ Tessmar, Carsten (επιμ.): Menschen auf der Flucht. Opladen: Leske + Budrich, 97-112.

ΎΠΑΤΗ ΑΡΜΟΣΤΕΊΑ ΤΟΥ ΟΗΕ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΌΣΦΥΓΕΣ (2017): Σύμβαση του 1951 σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων. Πρωτόκολλο της 31ης Ιανουαρίου 1967 σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων: https://www.uno- fluechtlingshilfe.de/uploads/media/GFK_Pocket_2015_01.pdf [26.03.2020].

Wahrig, Gerhard (2011): Wahrig Deutsches Wörterbuch. 9η έκδ. Gütersloh/ Μόναχο: Wissen Media.