Ανθρώπινα δικαιώματα

Ως ανθρώπινα δικαιώματα νοούνται όλα εκείνα τα δικαιώματα που είναι έμφυτα σε κάθε ανθρώπινο ον, ανεξαρτήτως καταγωγής ή φύλου, και δεν μπορούν ούτε να παραχωρηθούν ούτε να απορριφθούν. Αποτελούν το κανονιστικό και νομικό θεμέλιο της ανθρωπότητας και συνεπώς όλων των κρατών ή κοινωνιών (βλ. Menschenrechte, bpb.de). Κατά συνέπεια, θεωρούνται επίσης ανώτερα από τις ειδικές νομοθετικές δομές ενός κράτους, γι‘ αυτό και το τελευταίο μπορεί να „αναγνωρίζει“ τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά όχι να τα ορίζει (Menschenrechte, bpb.de).

Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Ως κεντρικό έγγραφο, η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΟΔΑΔ) διατυπώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ηθικούς πυλώνες της ανθρωπότητας σε 30 άρθρα (βλ. Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. 2018, 3). Έτσι, η UDHR τονίζει ιδιαίτερα την κεντρική αξία της αξιοπρέπειας, η οποία διασφαλίζεται μέσω των δικαιωμάτων. Κατά συνέπεια, ο στόχος που αναφέρεται στο προοίμιο είναι „η αναγνώριση της εγγενούς αξιοπρέπειας και των ίσων και αναφαίρετων δικαιωμάτων όλων των μελών της ανθρώπινης κοινότητας“ (Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. 2018, 6). Ορισμένα τέτοια ανθρώπινα δικαιώματα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα στη ζωή, την ακεραιότητα και την ασφάλεια, το δικαίωμα στην ισότητα, το δικαίωμα ψήφου, το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, των πεποιθήσεων και της συνείδησης και άλλα (βλ. Menschenrechte, bpb.de).

Παρά την εκτεταμένη παγκόσμια εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σε ορισμένα μέρη πρέπει ακόμη να αγωνιστούν για αυτά. Αν και σε ορισμένες χώρες τα ανθρώπινα δικαιώματα φαίνονται ήδη αυτονόητα, παραβιάσεις εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα και σήμερα. Αυτό καθιστά απαραίτητη τη συνεχή προστασία και εφαρμογή τους (βλ. Menschenrechte, bpb.de).

Μέσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα

Οι διεθνείς οργανισμοί που αποτελούνται από συμμαχίες διαφόρων χωρών, όπως τα Ηνωμένα Έθνη ή το Συμβούλιο της Ευρώπης, έχουν ως αποστολή τη διασφάλιση και την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο (βλ. Spohr 2014, 17).

Οι πρώτοι αποτελούνται από ένα δίκτυο φορέων που επιτελούν διοικητικό έργο για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για παράδειγμα, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο αποτελείται από 47 τακτικά εκλεγμένα κράτη μέλη από όλες σχεδόν τις ηπείρους, πραγματοποιεί συνεδριάσεις σχετικά με τις τρέχουσες εξελίξεις και αξιολογεί πιθανές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (βλ. Spohr 2014, 52, 54-56, 108). Ως ένα ακόμη όργανο, το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα συνεργάζεται στενά σε εθνικό επίπεδο με τα αντίστοιχα δικαστικά και νομοθετικά σώματα των κρατών μελών των Ηνωμένων Εθνών. Ως „γραμματεία“, αντιπροσωπεύει έτσι έναν σύνδεσμο μεταξύ των κρατών μελών και του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (βλ. Spohr 2014, 116/117). Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών έχει επίσης μια υπερκείμενη ευθύνη για τη διατήρηση της ειρήνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (βλ. United Nations (UN), bpb.de).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο αποτελείται επίσης από 47 κράτη μέλη, έχει ήδη υιοθετήσει πολυάριθμες συμφωνίες για τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η „Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου“, η οποία σε πολυάριθμα άρθρα της κηρύσσει διασφαλισμένες αξίες όπως το δικαίωμα στην εκπαίδευση ή το δικαίωμα στις ελεύθερες εκλογές (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 2002, 35).

Ανάδυση των σημερινών ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Στις 10 Δεκεμβρίου 1948, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) εξέδωσε το ψήφισμα 217 A (III) (Ανθρώπινα Δικαιώματα). Η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα που δεν πρέπει να τους αφαιρούνται προέκυψε από την εμπειρία των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του Β‘ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος (βλ. Ιστορία του εγγράφου, un.org). Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ διακήρυξε το 1941 τις Τέσσερις Ελευθερίες, οι οποίες αποσκοπούσαν στη διασφάλιση μιας ειρηνικής και δίκαιης παγκόσμιας τάξης μετά τον πόλεμο. Οι τέσσερις ελευθερίες προέβλεπαν την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία της θρησκείας, την ελευθερία από την ανέχεια και την ελευθερία από το φόβο (βλ. Haratsch 2010, 69/70). Μετά το τέλος του Β‘ Παγκοσμίου Πολέμου, ιδρύθηκαν τα Ηνωμένα Έθνη. Οι στόχοι του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ είναι, για παράδειγμα, η αρνητική ειρήνη (απουσία στρατιωτικής βίας) καθώς και οι προσπάθειες για μια θετική ειρήνη (συνεργασία στους τομείς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ανάπτυξης, της οικονομίας και του πολιτισμού και των φιλικών σχέσεων) (βλ. The Founding of the United Nations, dgvn.de).

1948

Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούσαν ήδη θέμα συζήτησης στις πρώτες συνόδους του ΟΗΕ το 1946, και το επόμενο έτος η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συνεδρίασε για πρώτη φορά για να διαμορφώσει μια σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το τελικό σχέδιο, στο οποίο συμμετείχαν περισσότερα από 50 κράτη μέλη, παρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 1948 και εγκρίθηκε στις 10 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους. Κατά τη διαδικασία, 48 ψήφισαν υπέρ και 8 κράτη απείχαν (βλ. History of the Document, un.org και Haratsch 2010, 71/72).

Έτσι, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η προστασία τους δεν είναι πλέον μόνο εθνικά αλλά και διεθνή ζητήματα. Ειδικότερα, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστησε σαφές ότι η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν μπορεί να αφεθεί στην εκάστοτε εσωτερική έννομη τάξη (βλ. Haratsch 2010, 70). Τα ανθρώπινα δικαιώματα διευρύνονται τακτικά, για παράδειγμα με τη Σύμβαση για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων (1966), την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών (1979), τα δικαιώματα του παιδιού (1989) και τη Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (2006) (βλ. Haratsch 2010, 73).

Βιβλιογραφία

Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (2018): Die Allgemeine Erklärung der Menschenrechte. Berlin: Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (DGVN).

Deutsche Gesellschaft für die Vereinten Nationen e.V. (o.J.): Die Gründung der Vereinten Nationen. https://dgvn.de/un-im-ueberblick/geschichte-der-un [18.09.2020].

Europäischer Gerichtshof für Menschenrechte (2010): European Convention of Human Rights. as amended by Protocols Nos. 11 and 14. supplemented by Protocols Nos. 1, 4, 6, 7, 12, 13 and 16. Straßburg: Council of Europe.

Haratsch, Andreas (2010): Die Geschichte des Menschenrechts. In: Klein, Eckart und Andreas Zimmermann (Hgg.): Studien zu Grund- und Menschenrechten. Potsdam: Universitätsverlag Potsdam.

Schubert, Klaus/Martina Klein (2018): Menschenrechte. In: Das Politiklexikon. 7., aktual. u. erw. Aufl. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/17842/menschenrechte [18.09.2020].

Schubert, Klaus/Martina Klein (2018): Vereinte Nationen (UN). In: Das Politiklexikon. 7., aktuali. u. erw. Aufl. https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/politiklexikon/18398/vereinte-nationen-un [18.09.2020].

Spohr, Maximilian (2014): Der neue Menschenrechtsrat und das Hochkommissariat für Menschenrechte der Vereinten Nationen. Entstehung, Entwicklung und Zusammenarbeit. Berlin: Dunkler & Humblot.

United Nations (o.J.): History of the Document. https://www.un.org/en/sections/universal-declaration/history-document/index.html [18.09.2020].