Άυλη πολιτιστική κληρονομιά

Προκειμένου να αναδειχθούν τόσο τα πολιτιστικά όσο και τα φυσικά χαρακτηριστικά, το 1972 επικυρώθηκε από 190 κράτη μέλη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό (UNESCO) η Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (Σύμβαση για την Παγκόσμια Κληρονομιά). Σκοπός της είναι η προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης του πολιτισμού αφενός και η προστασία και διατήρηση των διαφόρων πολιτιστικών και φυσικών αγαθών αφετέρου. Παράλληλα, εγγυάται ότι „μια κληρονομιά των προηγούμενων γενεών […] μπορεί να μεταβιβαστεί στις μελλοντικές γενεές“ (Hauser-Schäublin/ Bendix 2015, 52) (βλ. Hauser-Schäublin/ Bendix 2015, 51 στ.).

Επέκταση

Η έννοια της απτής παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς του 1972 συμπληρώθηκε το 2003 με τη Σύμβαση για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, έτσι ώστε από τότε να θεωρούνται άξιοι προστασίας οι ακόλουθοι τομείς

– προφορικά μεταδιδόμενες παραδόσεις και μορφές έκφρασης, συμπεριλαμβανομένης της γλώσσας

– Παραστατικές τέχνες

– κοινωνικά έθιμα, τελετουργίες και φεστιβάλ

– Γνώσεις και έθιμα σχετικά με τη φύση και το σύμπαν

– Παραδοσιακές τεχνικές χειροτεχνίας (βλ. Eggert/ Mißling 2015, 63 στ.).

Κατά συνέπεια, λόγω της σύμβασης του 2003, προστατεύονται οι πολιτιστικές εκφράσεις „με τις οποίες […] οι εθνοτικές ομάδες συχνά ταυτίζονται, […] [οι οποίες] [παραδίδονται] από γενιά σε γενιά και έχουν] ταυτοποιητικό αποτέλεσμα και σημασία“ (Eggert/ Mißling 2015, 64).

Στόχοι της Σύμβασης

Τα μέτρα για την προστασία των πολιτιστικών εκφράσεων που απειλούνται με εξαφάνιση αποσκοπούν αφενός στη διατήρηση και προώθηση της ζωτικότητάς τους και αφετέρου στην ευαισθητοποίηση για τη σημασία τους σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Έτσι, ταυτόχρονα, „διατηρούνται παραδόσεις και έθιμα αιώνων ως άυλο στοιχείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας“ (Dippon/ Siegmund 2010, 32).

Παραδείγματα

Από το 2013, η Γερμανία είναι μέλος του Δικτύου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς με το σύνθημα „Γνώση. Γνωρίζω. Η Γερμανία ενδιαφέρεται από το 2013 να διατηρήσει, να συντηρήσει και να προωθήσει την ποικιλομορφία της ζωντανής πολιτιστικής κληρονομιάς σε εθνικό επίπεδο (βλ. UNESCO1). Τέσσερις κατηγορίες εκφράζουν αυτή την ποικιλομορφία:

1. έθιμα και εορτές κατά τη διάρκεια του έτους

– π.χ. το τραγούδι των κάλαντων ή ο ελιγμός των σπίνων στα βουνά Harz

2. άνθρωποι και φύση

– π.χ. η μαιευτική ή η γερμανική κουλτούρα του ψωμιού

3. μουσική και (φυσική) γλώσσα

– π.χ. το χορωδιακό τραγούδι ή το poetry slam

4. ζωή στην κοινότητα

– π.χ. η κουλτούρα τσαγιού της Ανατολικής Φρίσης (βλ. UNESCO2).

Περαιτέρω παραδείγματα μπορούν να βρεθούν στο εθνικό μητρώο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς: www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland/bundesweit.

Ενώ ο εθνικός Κατάλογος Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς αντιπροσωπεύει την ποικιλομορφία σε γερμανικό επίπεδο, τρεις κατάλογοι είναι διαθέσιμοι για τη διατήρησή της σε διεθνές επίπεδο:

1. Αντιπροσωπευτικός κατάλογος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

– Σκοπός: Η μεγαλύτερη προβολή της παγκόσμιας πολιτιστικής ποικιλομορφίας και ταυτόχρονα η αυξανόμενη συνειδητοποίησή της.

– π.χ. η κινεζική σιλουέτα

2ος κατάλογος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς που χρήζει επειγόντως διατήρησης

– Στόχος: Εφαρμογή ταχέων μέτρων για τις πολιτιστικές μορφές που απειλούνται από τις παγκόσμιες/τοπικές εξελίξεις.

– π.χ. ο πολιτιστικός χώρος της καθολικής μειονότητας των Suiti στη Λετονία

3. Μητρώο καλών πρακτικών της UNESCO

– Στόχος: Ανάδειξη πρότυπων έργων

– π.χ. το ζωντανό μουσείο του fandango στη Βραζιλία (βλ. UNESCO3- Eggert/ Mißling 2015, 68).

Το μειονέκτημα του καθεστώτος της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Παρόλο που η Σύμβαση του 2003 έχει ως στόχο να συμβάλει στην προώθηση και την αξιοποίηση της ζωντανής πολιτιστικής κληρονομιάς παγκοσμίως και να αντισταθμίσει την πολιτιστική τυποποίηση, υπάρχουν επίσης προβλήματα και προκλήσεις που συνδέονται με το καθεστώς της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο ακόλουθος κατάλογος απεικονίζει αυτά:

– Η εργαλειοποίηση της σύμβασης οδηγεί στην οστεοποίηση, κωδικοποίηση και μουσειοποίηση της ζωντανής πολιτιστικής κληρονομιάς.

– Δημιουργούνται και θεωρούνται ως αυθεντικές ή άξιες διατήρησης ορισμένες αναπαραστάσεις που είναι φορτισμένες με αξίες.

– Τα κράτη θέλουν να δημιουργήσουν μια συγκεκριμένη εικόνα με το καθεστώς της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

– Παρόλο που οι κοινότητες και οι ομάδες βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής ως φορείς πολιτισμού, δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός για το ποιος θεωρείται φορέας πολιτισμού.

– Η διαχείριση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς είναι πρωτίστως ευθύνη του κράτους, οπότε τα δικαιώματα συναπόφασης εξαρτώνται από την πολιτική ή ιεραρχική δομή και σε ορισμένες περιπτώσεις πρέπει πρώτα να δημιουργηθούν.

– Ο καθορισμός, η υποψηφιότητα και η εφαρμογή των μέτρων διατήρησης είναι κρατικό καθήκον, με αποτέλεσμα οι προαναφερόμενοι κατάλογοι να βασίζονται πάντα σε διαδικασίες επιλογής, οι οποίες έτσι αναπαράγουν δυνητικά μια ανισορροπία ισχύος, αφού κατά τη διαδικασία υποψηφιότητας σκηνοθετείται η καταλληλότητα για την Παγκόσμια Κληρονομιά και εντάσσονται όσοι παρουσιάζουν την πολιτιστική τους μορφή με ελκυστικό τρόπο.

– Αποτέλεσμα: Ηγεμονία ισχυρών κρατών

– Άσκηση ελέγχου επί των πολιτιστικών μορφών

– Εμπορικό/βιομηχανικό μάρκετινγκ

– πολιτική, οικονομική και ιδεαλιστική αξιοποίηση (βλ. Eggert/ Mißling 2015, 65-77).

 

Βιβλιογραφία

Dippon, P./ Siegmund, A. (2010): The educational claim of UNESCO World Heritage Sites – a current stocktaking in the field of tension between World Heritage Convention and local practice. Στο: Ströter-Bender, J. (επιμ.): Εκπαίδευση στην Παγκόσμια Κληρονομιά. Θέσεις και συζητήσεις για την εκπαίδευση της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Marburg, 31-43.

Eggert, A./ Mißling, S. (2015): Η Σύμβαση της UNESCO του 2003 για τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Στο: Groth, S./ Bendix, R./ Spiller, A. (επιμ.): Ο πολιτισμός ως ιδιοκτησία: Μέσα, διατομές και μελέτες περίπτωσης. Göttingen, 61-77.

Hauser-Schäublin, B./ Bendix, R. (2015): Παγκόσμια Κληρονομιά. Στο: Groth, S./ Bendix, R./ Spiller, A. (επιμ.): Ο πολιτισμός ως ιδιοκτησία: μέσα, διατομές και μελέτες περίπτωσης. Göttingen, 51-58.

UNESCO1 (n.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland [01.02.2019].

UNESCO2 (n.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-deutschland/bundesweit [01.02.2019].

UNESCO3 (n.d.): https://www.unesco.de/kultur-und-natur/immaterielles-kulturerbe/immaterielles-kulturerbe-weltweit [01.02.2019].