Άνθρωποι

Η Duden περιλαμβάνει διάφορες κύριες και υποκατηγορίες κάτω από τον όρο Volk. Από τον 20ό αιώνα, το Grimm’sche Wörterbuch μετρά μάλιστα συνολικά 15 κύριες σημασίες και εννέα υπο-σημασίες. Στο κοινωνιολογικό λεξικό υπάρχει το εξής λήμμα: „Κοινότητα ανθρώπων που συνδέονται με κοινή ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά και ζουν μαζί εντός ορισμένων κρατικών ορίων (Staatsvolk)“ (Reinhold 2017, 710).

Προκειμένου να κατανοήσουμε τις εκτεταμένες σημασίες και συνδηλώσεις της λέξης, είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη το ιστορικό πλαίσιο.

Οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια του χρόνου

Η λέξη Volk, αν και δεν μαρτυρείται σαφώς, αλλά δηλώνεται από τα περισσότερα λεξικά, προέρχεται από τη γερμανική fulka „λαός, λαός του πολέμου“ (βλ. Kluge 1963, 825- βλ. Pfeifer 1989). Σύμφωνα με το λεξικό Grimm, η παλαιότερη σημασία είναι η κλειστή απόσπαση πολεμιστών (παλαιοσλαβ. plŭkŭ „kriegsschar, kämpfende schar“) (πρβλ. Grimm 1854-1961, 455). Εκτός από τον στρατιωτικό λαϊκό όρο, ο οποίος δήλωνε τα ένοπλα στρατεύματα, υπήρχε και ο θεολογικός όρος λαός του Θεού. Μόλις τον 17ο αιώνα, και μάλιστα ως αποτέλεσμα της Γαλλικής Επανάστασης, προέκυψε ο όρος Staatsvolk, ο οποίος χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα (πρβλ. Retterrath 2016, 33).

Μέχρι τον 19ο αιώνα αναπτύχθηκε μια μεγάλη ποικιλία χρήσεων των λέξεων. Αυτό που έχουν κοινό, ωστόσο, οι σημασίες είναι ότι αναφέρονται είτε σε ένα αφηρημένο, φανταστικό ή πραγματικό πλήθος ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους με τη θρησκεία, την παράδοση, τη γλώσσα ή έναν ειδικό σκοπό και/ή έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά.

Κυμαινόμενες συνδηλώσεις

„Στην τρέχουσα πολιτική χρήση, η λέξη Volk χρησιμοποιείται σπάνια“, αναφέρει ο Jörn Retterath στο βιβλίο του Was ist ein Volk? Η ιστορία δείχνει επίσης διαφορετικές εκδηλώσεις της χρήσης της λέξης. Αυτό οφείλεται πιθανώς στις διακυμάνσεις των συνδηλώσεων κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Ενώ κατά τον Μεσαίωνα η λέξη Volk κατανοούνταν ως „κατώτερη τάξη“ (ο κοινός λαός) σε διάκριση από τους ευγενείς και είχε έτσι σε μεγάλο βαθμό αρνητική χροιά, μετά τη Γαλλική Επανάσταση (1789) και την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας (1776) κατανοήθηκε ως το „σύνολο όλων των πολιτών με ίσα δικαιώματα“ και κατά συνέπεια απέκτησε θετική φόρτιση. Αντί να χαράσσεται το σύνορο εντός της κοινωνίας, χαράχθηκε γύρω από αυτήν (βλ. Retterrath 2016).

Εξακολουθώντας να είναι πανταχού παρούσα στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, η λέξη Volk απαξιώθηκε ως αμερόληπτη έκφραση, τελευταία μέσω της προσπάθειας οικειοποίησης από τους εθνικοσοσιαλιστές (βλ. Retterrath 2016).

Μπορεί να επισημανθεί ότι η ιστορία της σημασίας της λέξης συνδέεται στενά με την πολιτική και ιστορικοκοινωνική εξέλιξη. Ο Kluge γράφει ακόμη στο ετυμολογικό λεξικό της γερμανικής γλώσσας σχετικά με το θέμα αυτό: „ο συναισθηματικός τόνος της εξαρτάται από τη στάση και τη διάθεση του ομιλητή“. (Kluge 1963, 825)

„Εμείς είμαστε ο λαός“;

Ο Christian Böttger, στο βιβλίο του Έθνος. Der Nebel um den Volksbegriff (Η ομίχλη γύρω από την έννοια του λαού) το ερώτημα αν υπάρχει ακόμη η έννοια του λαού ή αν οι λαοί είναι ιδεολογικά κατασκευάσματα του παρελθόντος που δεν πρέπει πλέον να έχουν θέση στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας. Πρόκειται για ερωτήματα που σήμερα πρέπει να αντιμετωπιστούν, με τα οποία αναφέρεται στην πολιτικά και μεσογειακά καταπιεσμένη έννοια του λαού.

Άξια λόγου είναι επίσης η ύπαρξη ενός „εμείς-συναισθήματος“ που βασίζεται σε μια κοινότητα καταγωγής και πολιτισμού ή σε μια λαϊκή συνείδηση σε μια εποχή που οι περιθωριακές πολιτικές φωνές γίνονται πιο δυνατές λόγω της μεταναστευτικής πολιτικής (βλ. Böttger 2014).

Ο όρος έθνος χρησιμοποιείται συχνά συνώνυμα.

Βιβλιογραφία

Böttger, Christian (2014): Ethnos. Η ομίχλη γύρω από την έννοια του έθνους. Schnellnach: Lindenbaum.

Duden, Ηλεκτρονική έκδοση: https://www.duden.de/rechtschreibung/Volk [20.06.2018].

Grimm, Jacob u. Wilhelm (1854-1961): http://www.woerterbuchnetz.de/DWB?lemma=volk [14.06.2018].

Kluge, Friedrich (1963): Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 19η έκδ. Βερολίνο: de Gruyter.

Reinhold, Gerd (2017): Soziologie-Lexikon. Βερολίνο/ Bosten: Oldenburg Wissenschaftsverlag.

Retterrath, Jörn (2016): „Τι είναι ο λαός;“: Volks- und Gemeinschaftskonzepte der politischen Mitte in Deutschland 1917-1924. Berlin: de Gruyter.