Mit dem Laden des Videos akzeptieren Sie die Datenschutzerklärung von YouTube.
Mehr erfahren
Der Begriff Critical Whiteness bezeichnet die differenzierte, reflektierte Auseinandersetzung mit Whiteness als soziale Kategorie und begründet sich sowohl in wissenschaftlichen als auch in politischen Ansätzen. Die wortgetreue deutsche Übersetzung Weißsein hat sich in der Forschung kaum durchgesetzt, da sie den Eindruck erweckt, in erster Linie die Hautfarbe von Menschen zu meinen. Primär sind jedoch Aspekte wie ökonomische, soziale und kulturelle Macht relevant, die mit der gesellschaftlichen Markierung von Menschen als weiß einhergehen (vgl. Tißberger 2017, 16).
Whiteness als Norm – ein Denkfehler
Grundlegend für das Critical-Whiteness-Konzept ist die Annahme, dass weiße Menschen ihre Hautfarbe und die damit einhergehenden gesellschaftlichen Privilegien als Norm verstehen, während Menschen, die gesellschaftlich als nicht-weiß markiert sind, als fremd wahrgenommen werden. Dieser Prozess des sogenannten Othering hat zur Folge, dass sich weiße Menschen als Norm etablieren und somit ihren gesellschaftlichen Macht-Status manifestieren, obwohl dies unbegründet ist (vgl. Albrecht 2017, 232). Dieses unterbewusste Denkmuster führt, unabhängig von der Intention, zu rassistischen Denkweisen und kann als Erscheinung von strukturellem Rassismus verstanden werden (vgl. Hyatt 2015).
Die Ursprünge der Critical-Whiteness-Studies
Grundlegend für die Critical-Whiteness-Forschung war die Erkenntnis der Literaturwissenschaftlerin bell hooks (Gloria Jean Watkins), dass sich in den USA race immer auf Menschen beziehe, die nicht weiß sind. Demnach werde zwischen ethnisch markierten und nicht-markierten weißen Menschen unterschieden. Mit Blick auf Sklaverei, ‚Rassen‘-Trennung und Rassismus in der US-amerikanischen Geschichte zeigt sich dadurch eine Reproduktion hegemonialer Strukturen, die nicht begründet und nicht zu rechtfertigen sind. Auch in Deutschland sind ähnliche Gesellschaftsstrukturen erkennbar, die eng mit der Kolonialpolitik des Deutschen Kaiserreichs in Verbindung stehen (vgl. Hyatt 2015).
? Teste Dein Wissen zu Critical Whiteness – hier geht’s zum Lückentext.
Literatur
Albrecht, Monika (2017): Whiteness. In: Göttsche, Dirk/ Dunker, Axel/ Dürbeck, Gabriele (Hrsg): Handbuch Postkolonialismus und Literatur. Stuttgart: Metzler.
Hyatt, Millay (2015): Weißsein als Privileg. https://www.deutschlandfunk.de/critical-whiteness-weisssein-als-privileg.1184.de.html?dram:article_id=315084 [März 2020].
Tißberger, Martina (2017): Critical Whiteness. Zur Psychologie hegemonialer Selbstreflexion an der Intersektion von Rassismus und Gender. Wiesbaden: Springer.
Termins „kritiskais baltums“ attiecas uz diferencētu, reflektētu baltuma kā sociālās kategorijas izpēti un ir balstīts gan akadēmiskās, gan politiskās pieejās. Vācu valodas burtiskais tulkojums Weißsein (baltums) pētniecībā gandrīz nav guvis piekrišanu, jo tas rada iespaidu, ka galvenokārt attiecas uz cilvēku ādas krāsu. Tomēr primāri ir svarīgi tādi aspekti kā ekonomiskā, sociālā un kultūras vara, kas iet roku rokā ar cilvēku sociālo apzīmēšanu kā balto (sk. Tißberger 2017, 16).
Baltais kā norma – domāšanas kļūda
Kritiskās baltuma koncepcijas pamatā ir pieņēmums, ka baltie cilvēki savu ādas krāsu un ar to saistītās sociālās privilēģijas saprot kā normu, savukārt cilvēki, kas sociāli tiek apzīmēti kā nebalti, tiek uztverti kā svešinieki. Šī tā sauktā citādības procesa rezultātā baltie cilvēki sevi iedibina kā normu un tādējādi manifestē savu sociālās varas statusu, lai gan tas nav pamatots (sk. Albrecht 2017, 232). Šāds zemapziņas domāšanas modelis neatkarīgi no nodoma noved pie rasistiskas domāšanas un var tikt saprasts kā strukturālā rasisma izpausme (sk. Hyatt 2015).
Kritisko baltuma studiju pirmsākumi
Kritisko baltuma pētījumu pamatā ir literatūrzinātnieces Bell Hooks (Gloria Jean Watkins) atziņa, ka rase ASV vienmēr attiecas uz cilvēkiem, kas nav baltie. Līdz ar to tiek nošķirti etniski iezīmēti un neiezīmēti baltie cilvēki. Ņemot vērā verdzību, „rasu“ segregāciju un rasismu ASV vēsturē, tas liecina par hegemonisku struktūru reproducēšanu, kas nav pamatota un nav attaisnojama. Līdzīgas sociālās struktūras ir atpazīstamas arī Vācijā, kas ir cieši saistītas ar Vācijas impērijas koloniālo politiku (sk. Hyatt 2015).
Terminas „kritinis baltumas“ reiškia diferencijuotą, reflektyvų baltumo kaip socialinės kategorijos nagrinėjimą ir yra pagrįstas tiek akademiniu, tiek politiniu požiūriu. Pažodinis vokiškas vertimas Weißsein (baltumas) vargu ar sulaukė pripažinimo moksliniuose tyrimuose, nes susidaro įspūdis, kad jis pirmiausia reiškia žmonių odos spalvą. Tačiau pirmiausia svarbūs tokie aspektai kaip ekonominė, socialinė ir kultūrinė galia, kurie neatsiejami nuo socialinio žmonių žymėjimo baltaisiais (plg. Tißberger 2017, 16).
Baltumas kaip norma – mąstymo klaida
Kritinės baltumo sampratos pagrindas yra prielaida, kad baltieji savo odos spalvą ir su ja susijusias socialines privilegijas supranta kaip normą, o žmonės, socialiai pažymėti kaip ne baltieji, suvokiami kaip svetimi. Dėl šio vadinamojo kitoniškumo proceso baltieji žmonės įsitvirtina kaip norma ir taip demonstruoja savo socialinės galios statusą, nors tai nepagrįsta (plg. Albrecht 2017, 232). Toks pasąmoninis mąstymo modelis, nepaisant intencijų, lemia rasistinį mąstymo būdą ir gali būti suprantamas kaip struktūrinio rasizmo apraiška (plg. Hyatt 2015).
Kritinių baltumo studijų ištakos
Kritiniai baltumo tyrimai buvo grindžiami literatūrologės Bell Hooks (Gloria Jean Watkins) įžvalga, kad rasė JAV visada reiškia žmones, kurie nėra baltieji. Atitinkamai atskirti etniškai paženklinti ir nepaženklinti baltieji žmonės. Turint omenyje vergovę, „rasinę“ segregaciją ir rasizmą JAV istorijoje, tai rodo, kad atkuriamos hegemoninės struktūros, kurios nėra ir negali būti pateisinamos. Panašios socialinės struktūros atpažįstamos ir Vokietijoje, kurios glaudžiai susijusios su Vokietijos imperijos kolonijine politika (plg. Hyatt 2015).
Терминът „критична белота“ се отнася до диференцираното, отразено изследване на белотата като социална категория и се основава както на академични, така и на политически подходи. Буквалният превод на немски език Weißsein (белота) почти не е получил признание в научните изследвания, тъй като създава впечатлението, че се отнася предимно до цвета на кожата на хората. Преди всичко обаче са релевантни аспекти като икономическата, социалната и културната власт, които вървят ръка за ръка със социалното обозначаване на хората като бели (вж. Tißberger 2017, 16).
Белият цвят като норма – грешка в мисленето
Основополагащо за критичната концепция за белотата е допускането, че белите хора разбират цвета на кожата си и свързаните с него социални привилегии като норма, докато хората, които са социално маркирани като небели, се възприемат като чужди. Този процес на т.нар. другост води до това, че белите хора се утвърждават като норма и по този начин манифестират статуса си на социална власт, въпреки че това е неоснователно (вж. Albrecht 2017, 232). Този подсъзнателен модел на мислене, независимо от намеренията, води до расистки начини на мислене и може да се разбира като проява на структурен расизъм (срв. Hyatt 2015).
Произход на критическите изследвания на белотата
Критичните изследвания на белотата се основават на прозрението на литературоведката Бел Хукс (Gloria Jean Watkins), че расата в САЩ винаги се отнася до хората, които не са бели. Съответно се прави разграничение между етнически маркирани и немаркирани бели хора. С оглед на робството, „расовата“ сегрегация и расизма в историята на САЩ това показва възпроизвеждане на хегемонистични структури, които не са оправдани и не могат да бъдат оправдани. Подобни социални структури се разпознават и в Германия, които са тясно свързани с колониалната политика на Германската империя (вж. Hyatt 2015).
Mõiste „kriitiline valge“ viitab valge kui sotsiaalse kategooria diferentseeritud ja reflekteeritud uurimisele ning põhineb nii akadeemilistel kui ka poliitilistel lähenemisviisidel. Sõna-sõnaline saksakeelne tõlge Weißsein (valgesus) on uurimustes vaevalt omaks võetud, sest see jätab mulje, et sellega viidatakse eelkõige inimeste nahavärvile. Eelkõige on aga olulised sellised aspektid nagu majanduslik, sotsiaalne ja kultuuriline võim, mis käivad käsikäes inimeste sotsiaalse märgistamisega valgeks (vt Tißberger 2017, 16).
Valgus kui norm – mõtlemisviga
Kriitilise valgesuse kontseptsiooni aluseks on eeldus, et valged inimesed mõistavad oma nahavärvi ja sellega seotud sotsiaalseid privileege normina, samas kui inimesi, kes on sotsiaalselt mittevalgeks märgistatud, tajutakse võõrastena. Selle nn teistsuguse määratlemise protsessi tulemusel kehtestavad valged inimesed end normina ja avaldavad seega oma sotsiaalset võimustatust, kuigi see on alusetu (vt Albrecht 2017, 232). See alateadlik mõtlemismuster viib, olenemata kavatsusest, rassistlike mõtteviisideni ja seda võib mõista kui struktuurse rassismi ilmingut (vrd. Hyatt 2015).
Kriitilise valgelikkuse uurimise päritolu
Kriitilise valgesuse uurimine sai alguse kirjandusteadlase bell hooks’i (Gloria Jean Watkins) äratundmisest, et USAs viidatakse rassiga alati inimestele, kes ei ole valged. Sellest tulenevalt eristatakse etniliselt märgistatud ja mittemärgistatud valgeid inimesi. Pidades silmas orjapidamist, „rassilist“ segregatsiooni ja rassismi USA ajaloos, näitab see hegemooniliste struktuuride reprodutseerimist, mis ei ole õigustatud ja mida ei saa õigustada. Sarnased sotsiaalsed struktuurid on äratuntavad ka Saksamaal, mis on tihedalt seotud Saksa impeeriumi koloniaalpoliitikaga (vt Hyatt 2015).
Begrepet kritisk hvithet viser til en differensiert, reflektert undersøkelse av hvithet som sosial kategori og er forankret i både akademiske og politiske tilnærminger. Den ordrette tyske oversettelsen Weißsein (hvithet) har i liten grad vunnet innpass i forskningen, da den gir inntrykk av først og fremst å referere til menneskers hudfarge. Det er imidlertid først og fremst aspekter som økonomisk, sosial og kulturell makt som er relevante, og som går hånd i hånd med den sosiale markeringen av mennesker som hvite (jf. Tißberger 2017, 16).
Hvithet som norm – en feilaktig tankegang
Grunnleggende for det kritiske hvithetskonseptet er antakelsen om at hvite mennesker forstår sin hudfarge og de tilhørende sosiale privilegiene som normen, mens mennesker som er sosialt markert som ikke-hvite, oppfattes som fremmede. Denne prosessen med såkalt othering fører til at hvite mennesker etablerer seg selv som normen og dermed manifesterer sin sosiale maktstatus, selv om dette er ubegrunnet (jf. Albrecht 2017, 232). Dette ubevisste tankemønsteret fører, uavhengig av intensjon, til rasistiske tenkemåter og kan forstås som en manifestasjon av strukturell rasisme (jf. Hyatt 2015).
Den kritiske hvithetsforskningens opprinnelse
Kritisk hvithetsforskning ble grunnlagt på innsikten til litteraturforskeren bell hooks (Gloria Jean Watkins) om at rase i USA alltid refererer til mennesker som ikke er hvite. Følgelig skilles det mellom etnisk merkede og ikke-merkede hvite mennesker. Med tanke på slaveri, „raseskille“ og rasisme i USAs historie viser dette en reproduksjon av hegemoniske strukturer som ikke er rettferdiggjort og ikke kan rettferdiggjøres. Lignende sosiale strukturer er også gjenkjennelige i Tyskland, som er nært knyttet til det tyske keiserrikets kolonipolitikk (jf. Hyatt 2015).