Ταυτότητα

„Μόνο με φόντο μια παγιωμένη ταυτότητα του εαυτού μας είναι δυνατόν να ασχοληθούμε πραγματικά με την παραδοξότητα του Άλλου“. (Rosa 2007, 49)

Ετυμολογία

Η ταυτότητα προέρχεται από τη λατινική λέξη identitas και σημαίνει „απόλυτη ομοιότητα“ (Rosa 2007, 47). Ο κοινωνιολόγος Hartmut Rosa επανεξετάζει τον όρο σε διάφορα πλαίσια και μορφές. Στο δοκίμιό του Ταυτότητα εξηγεί ότι στα μαθηματικά καθώς και στη λογική „αντανακλά μια σχέση απόλυτης ομοιότητας [που] έχει ένα αντικείμενο με τον εαυτό του και μόνο με τον εαυτό του“. (Rosa 2007, 47) Όσον αφορά την ουσία των ανθρώπινων όντων, η ταυτότητα χαρακτηρίζεται από τη μοναδικότητα και την αναγνωρισιμότητα κάθε ατόμου. Αποτελεί το θεμέλιο της διαμόρφωσης της ατομικής προσωπικότητας. Σύμφωνα με τη Rosa, η χρήση της γλώσσας και η συμμετοχή στον πολιτισμό αποτελούν „τη βάση για κάθε διαπολιτισμική επικοινωνία […] και κατανόηση“ (Rosa 2007, 47).

Τρεις πτυχές της ταυτότητας

Στο βιβλίο της Intercultural Communication, η πολιτισμική επιστήμονας Edith Broszinsky-Schwabe χωρίζει τις ταυτότητες των ατόμων που συμμετέχουν σε μια διαπολιτισμική ανταλλαγή σε τρεις πτυχές: Πρώτα απ‘ όλα είναι η προσωπική ταυτότητα, η οποία συνδέεται στενά με την εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου. Η συμπεριφορά, η γλώσσα και η όσφρηση παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην πρώτη συνάντηση. στη δεύτερη θέση βρίσκεται η κοινωνική ταυτότητα (ομαδική ταυτότητα, ταυτότητα του εμείς, συλλογική ταυτότητα). Εδώ, το άτομο αποκτά χαρακτηριστικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά και σηματοδοτεί έτσι την ένταξή του σε μια ομάδα με την οποία ταυτίζεται. Επιπλέον, η Broszinsky-Schwabe διακρίνει την κοινωνική ταυτότητα σε διάφορα πεδία ταυτότητας, όπως η οικογένεια, η ηλικιακή ομάδα, το επάγγελμα, η θρησκεία κ.ά. (βλ. Broszinsky-Schwabe 2011, 44).

Η πολιτισμική ταυτότητα ως τρίτη πτυχή περιγράφει μεμονωμένα άτομα ή ομάδες που καθοδηγούνται από „κοινά στοιχεία της γλώσσας, κανόνες συμβίωσης, ιδεολογικούς και θρησκευτικούς προσανατολισμούς, καλλιτεχνικές και επιστημονικές παραδόσεις, αθλητικές και χειροτεχνικές δεξιότητες, κοινά ιδανικά και αξίες [orient.] Οι ομοιότητες στον τρόπο ζωής εμφανίζονται, για παράδειγμα, στη συμπεριφορά της κατοικίας και του οικισμού, στις διατροφικές συνήθειες, στη μόδα, στα ήθη, στα σύμβολα, στις γιορτές και στους εορτασμούς“. (Broszinsky-Schwabe 2011, 46)

Αυτοεικόνα – εξωτερική εικόνα

Η επαφή μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών είναι σήμερα πιο έντονη από ποτέ. Η διατήρηση της ταυτότητας αποτελεί επομένως μια πρόκληση. Όπως καθιστά σαφές η Broszinsky-Schwabe, κάθε επιμέρους κουλτούρα με τα σημεία, τα σύμβολα, τις παραδόσεις, τα πρότυπα συμπεριφοράς και τα συστήματα αξιών της έχει αντίκτυπο στη διαμόρφωση της ταυτότητας ενός ατόμου (βλ. Broszinsky-Schwabe 2011, 46). Αυτό γίνεται ιδιαίτερα σαφές όταν έρχεται αντιμέτωπος με έναν ξένο πολιτισμό ή όταν ενσωματώνεται σε μια ξένη χώρα.

Η ψυχολόγος Annekatrin Hoppe εξετάζει εν προκειμένω τον βαθμό στον οποίο η προηγουμένως οικεία αυτοεικόνα αλλάζει μέσα σε ένα νέο περιβάλλον. Στο δοκίμιό της „So war ich nicht, so bin ich nicht!“ (Δεν ήμουν έτσι, δεν είμαι έτσι) εξηγεί ότι όταν προσπαθεί κανείς να ενσωματωθεί σε ένα ξένο περιβάλλον, τα οικεία πρότυπα συμπεριφοράς και απόψεις καθώς και χαρακτηριστικά που διαφορετικά θα παρέμεναν κρυφά τίθενται υπό αμφισβήτηση (βλ. Hoppe 2013). Η δική του εικόνα, η οποία έχει αναπτυχθεί μέσα από το οικείο πολιτισμικό περιβάλλον, δεν ταιριάζει πλέον με την ξένη εικόνα. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε „αβεβαιότητα της δικής του ταυτότητας“ (Hoppe 2013, 176).

Παγκοσμιοποίηση

Η ανάπτυξη της ταυτότητας επηρεάζεται τόσο θετικά όσο και αρνητικά από τη συνεχή αλλαγή των πολιτισμών. Οι αλλαγές των πολιτισμών είναι ενδεικτικές του γεγονότος ότι „ο πολιτισμός [είναι] μεταφερόμενος, είναι το φορτίο των φορέων του“. (Groh 2003, 172) Στο πλαίσιο αυτό, ο Groh σημειώνει στο άρθρο του Αλλαγή ταυτότητας – Παγκοσμιοποίηση και πολιτισμικές επαγωγές ότι η παγκοσμιοποίηση προκαλεί αποσταθεροποίηση των αυτόχθονων, αυτόνομων πολιτισμών που εκτίθενται στους βιομηχανικούς πολιτισμούς. Λόγω του „χάσματος[ς] κυριαρχίας“ (Groh 2003, 162), οι πολιτισμοί διαγράφονται εν μέρει ή εντελώς, στερώντας έτσι από τους ανθρώπους τη δυνατότητα να διαμορφώσουν ατομικές ταυτότητες (βλ. Groh 2003, 177).

Βιβλιογραφία

Broszinsky-Schwabe, Edith (2011): Intercultural Communication. Παρεξηγήσεις – Κατανόηση. Wiesbaden: Springer.

Groh, Arnold (2003): Αλλαγή ταυτότητας. Παγκοσμιοποίηση και πολιτισμικές επαγωγές. Στο: Kimminich, Eva (επιμ.): Welt Körper Sprache. Perspectives on cultural forms of perception and representation. Πολιτιστική ταυτότητα. Κατασκευές και κρίσεις. Τόμος 3. Φρανκφούρτη: Peter Lang, 161-185.

Hoppe, Annekatrin (2013): So war ich nicht, so bin ich nicht. Για την επίδραση του πολιτισμικού περιβάλλοντος στην ίδια την ταυτότητα του ατόμου. Στο: Kumbier, Dagmar/ Schulz von Thun, Friedemann (επιμ.): Διαπολιτισμική επικοινωνία: Μέθοδοι, μοντέλα, παραδείγματα. 6η έκδ. Reinbek bei Hamburg: Rowohlt, 170-186.

Rosa, Hartmut (2007): Ταυτότητα. Στο: Straub, Jürgen/ Weidemann, Arne/ Weidemann, Doris (επιμ.): Handbuch interkulturelle Kommunikation und Kompetenz. Βασικές έννοιες – θεωρίες – πεδία εφαρμογής. Στουτγάρδη: Metzler, 47-56.