Παγκόσμια ιστορία

„Δεν είναι πλέον πρόθεση της διδακτικής της ιστορίας να διδάξει στους μαθητές όσο το δυνατόν περισσότερες ξεχασμένες-ανθεκτικές γνώσεις από έναν σταθερό κανόνα. Αντίθετα, ζητά και σκέφτεται πώς οι μαθητές μπορούν να μάθουν ερωτήματα, μεθόδους σκέψης, τρόπους εργασίας και περιεχόμενα της ιστορίας που είναι σημαντικά για αυτούς στο σχολείο, ώστε να αυξηθεί η ικανότητά τους να θυμούνται και να συνδεθούν με την ιστορικά διαφωτισμένη κοινωνική φαντασία“. (Bergmann et al. 2003, 3)

Το απόσπασμα αυτό καταδεικνύει την προσπάθεια επανεξέτασης της ιστορικής γνώσης προκειμένου να βοηθηθούν οι μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα τις σύγχρονες διαδικασίες και τα προβλήματα σε έναν κόσμο όπου „το παγκόσμιο διαπερνά όλο και περισσότερο το τοπικό“ (Forster/ Popp 2003, 5). Σε αυτό το σημείο έρχεται η παγκόσμια ιστορία με τη μακροσκοπική της προοπτική. Σύμφωνα με τον Conrad, η παγκόσμια ιστορία ή παγκόσμια ιστορία επιχειρεί να ξεπεράσει τις εθνικές ιστορίες και τους κλειστούς χώρους τους, προκειμένου να αναπαραστήσει και να κατανοήσει καλύτερα „τις διακρατικές διαδικασίες, τις σχέσεις ανταλλαγής, αλλά και τις συγκρίσεις στο πλαίσιο των παγκόσμιων συμφραζομένων“ (Conrad 2013, 9).

Τι είναι η παγκόσμια ιστορία;

Για πολλούς συγγραφείς, οι όροι παγκόσμια ιστορία και παγκόσμια ιστορία έχουν συγκλίνει σε τέτοιο βαθμό που μπορεί κανείς να μιλήσει για συνώνυμα (βλ. Sieder/Langthaler 2010, 9), κάτι που υποτίθεται και στα επόμενα στο παρόν κείμενο. Γενικότερα, η παγκόσμια ιστορία αναφέρεται σε μια μορφή ιστορικής ανάλυσης κατά την οποία φαινόμενα, γεγονότα ή διαδικασίες μπορούν να τοποθετηθούν σε παγκόσμια συμφραζόμενα (βλ. Conrad 2013, 9). Οι διασυνδέσεις του παγκοσμιοποιημένου κόσμου αποτελούν την αφετηρία της παγκόσμιας ιστορίας με έμφαση στην ανταλλαγή μεταξύ „πραγμάτων, ανθρώπων, ιδεών και θεσμών“ (Conrad 2013, 9). Η σύγχρονη παγκόσμια ιστορία αμφισβητεί τον προσανατολισμό του προγράμματος σπουδών της ιστορίας και τον εθνικό-ιστορικό προσανατολισμό και χαρακτηρίζεται κυρίως από την ανάλυση των διαδικασιών παγκοσμιοποίησης και τη δυνατότητα των μαθητών να αναπτύξουν μια μακροσκοπική προοπτική για τα παγκόσμια προβλήματα (βλ. Forster/ Popp, 5).

Ωστόσο, η μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας δεν χρειάζεται να είναι καθόλου παγκόσμια. Ο Conrad περιγράφει ότι „μπορεί […] να είναι παγκόσμια, αλλά ανάλογα με το θέμα ή την ερώτηση […] δεν χρειάζεται να περιλαμβάνει ολόκληρο τον κόσμο“ (Conrad 2013, 10). (Conrad 2013, 10). Οι σημαντικότερες γνώσεις ή ερωτήματα θα προέκυπταν από τις διεπαφές του τοπικού και του παγκόσμιου επιπέδου και „την τοπική τους εκδήλωση“ (Conrad 2013, 10). Στον κρατικό εκπαιδευτικό διακομιστή της Βάδης-Βυρτεμβέργης, η παγκόσμια ιστορία νοείται ως ένας νέος τομέας ιστορικών σπουδών που προσελκύει όλο και περισσότερο την προσοχή και άλλων επιστημονικών κλάδων. Η πεμπτουσία αυτής της νεαρής προσέγγισης θα ήταν η αλλαγή της οπτικής γωνίας από την ευρωκεντρική και δυτική εστίαση προς μια συνειδητοποίηση των μη ευρωπαϊκών πολιτισμών (βλ. Marks 2006, 178-180). Ωστόσο, ένας ακριβής ορισμός της παγκόσμιας ιστορίας είναι δύσκολα εφικτός, καθώς οι προσεγγίσεις ξεκινούν σε διαφορετικά χρονικά σημεία. Αυτό φαίνεται και στο πρόταγμα της μεγάλης ιστορίας, το οποίο ξεκινά από τη Μεγάλη Έκρηξη (βλ. Conrad/Eckert 2007, 25).

Εδώ καθίσταται σαφές ότι, μολονότι οι προσεγγίσεις της παγκόσμιας και της παγκόσμιας ιστορίας είναι παρόμοιες ως προς τη μακροσκοπική τους προοπτική, το χωρικό και χρονικό πεδίο αυτής της προοπτικής μπορεί να διαφέρει σημαντικά από προσέγγιση σε προσέγγιση, με αποτέλεσμα ένας ομοιόμορφος και ακριβής ορισμός αυτού του πεδίου να φαντάζει αδύνατος (βλ. Conrad/Eckert 2007, 25). Ο Simon γράφει τα εξής σχετικά με το ερώτημα τι είναι η μεγάλη ιστορία:

„Η μεγάλη ιστορία είναι ένα νέο, διεπιστημονικό πεδίο, στο οποίο μελετητές από διάφορους ακαδημαϊκούς κλάδους προσπαθούν να δώσουν νόημα στην ιστορία που αφηγείται το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης“. (Simon 2015, 2)

Το τεράστιο εύρος και η διεπιστημονικότητα αυτού του ορισμού διαφέρει σημαντικά από προσεγγίσεις που επιδιώκουν „απλώς“ να απεικονίσουν διαδικασίες παγκοσμιοποίησης ή παγκόσμια συμφραζόμενα και να τα καταστήσουν πιο κατανοητά. Στην προσέγγιση της μεγάλης ιστορίας, τα επιστημονικά ευρήματα εντάσσονται στο πλαίσιο της ανθρώπινης ιστορίας και του πολιτισμού και ενσωματώνονται σε μια „ιστορία“: „Και είναι συνδεδεμένα με την τέχνη της αφήγησης που αποτελεί την αρμοδιότητα των ανθρωπιστικών επιστημών“ (Simon 2015, 2).

Σύμφωνα με τους Conrad και Eckert, από την άλλη πλευρά, στο πεδίο της παγκόσμιας ιστορίας μπορούν να εντοπιστούν τέσσερις ευρείες προοπτικές που έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια: Παγκόσμια οικονομία και παγκόσμιο σύστημα, αναλύσεις πολιτισμών, ιστορία της παγκοσμιοποίησης και μετα-αποικιακές σπουδές (βλ. Conrad/ Eckert 2007, 15 κ.ε.). Σύμφωνα με τους Sieder και Langthaler, από την άλλη πλευρά, η παγκόσμια ή παγκόσμια ιστορία „περιλαμβάνει επίσης κοινωνικές και πολιτισμικές συγκρίσεις στην παιδαγωγική επιστήμη […], στην πολιτική επιστήμη, στην κοινωνική και πολιτισμική ανθρωπολογική έρευνα [και] στις πολιτισμικές σπουδές“ (Sieder/ Langthaler 2010, 10).

Γίνεται σαφές ότι δεν έχει επιτευχθεί ακόμη συμφωνία γύρω από την επιστημονική συζήτηση για τον ορισμό της παγκόσμιας ιστορίας, επειδή οι διάφορες προσεγγίσεις διαφέρουν υπερβολικά μεταξύ τους, αφού „δεν [υπάρχουν] σχεδόν καθόλου όρια στα πιθανά παγκόσμια ιστορικά θέματα“ (Conrad 2013, 198). Σε γενικές γραμμές, μπορεί να διαπιστωθεί για τη διάσταση του χρόνου ότι η πλειονότητα των προσεγγίσεων της παγκόσμιας ιστορίας επικεντρώνεται στα συμφραζόμενα της „σύγχρονης εποχής“ και έτσι απομακρύνεται από το εγχείρημα μιας μεγάλης ιστορίας που ξεκινά από τη Μεγάλη Έκρηξη (βλ. Conrad/ Eckert 2007, 25). Η θεώρηση της χωρικής διάστασης των κοσμοϊστορικών ή παγκοσμιοϊστορικών προσεγγίσεων δεν στρέφεται πάντοτε σε ολόκληρο τον κόσμο, πολύ περισσότερο η „επίγνωση των παγκόσμιων συνδέσεων“ (Conrad/ Eckert 2007, 27) παίζει σημαντικό ρόλο κατά την ανάλυση.

Σύνοψη

Μπορεί να δηλωθεί ότι η παγκόσμια ιστορία επιχειρεί να μετατοπίσει την προοπτική από μια μικρο- σε μια μακρο- προοπτική εστιάζοντας και προσπαθώντας να αποκαλύψει τις παγκόσμιες διασυνδέσεις. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τον Conrad, μπορούν να σημειωθούν δύο βασικές δυνατότητες της παγκόσμιας ιστορίας. Αφενός, η παγκόσμια ιστορία μπορεί να ανοίξει το δρόμο για μια παγκόσμια ιστορική συνείδηση εστιάζοντας στις διεθνείς ανταλλαγές (βλ. Conrad 2013, 26). Από την άλλη πλευρά, η παγκόσμια ιστορία ανοίγει τη δυνατότητα να εξετάζεται η ιστορία από την οπτική γωνία του πουλιού και έτσι να παρουσιάζεται μια πιο κριτική άποψη για ορισμένες εξελίξεις (πρβλ. Conrad 2013, 27). Αυτός ο τομέας της ιστορικής επιστήμης είναι επίσης πιθανό να αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία για τη διαπολιτισμική επικοινωνία.

Λογοτεχνία

Bergmann, Klaus/ Mayer, Ulrich/ Pandel, Hans-Jürgen/ Schneider, Gerhard (2003): Σχετικά με τη σειρά Forum Historical Learning. Στο: Popp, Susanne/ Forster, Johanna (επιμ.): Curriculum Weltgeschichte – Globale Zugänge für den Geschichtsunterricht. Schwalbach, 3.

Christian, David (2011): David Christian – Gesamtgeschichte, 11 Απριλίου. https://www.youtube.com/watch?v=yqc9zX04DXs [03.07.2019].

Conrad, Sebastian (2013): Κωνσταντίνος Conrad, Sebastian: Globalgeschichte – Eine Einführung, Μόναχο: Globalgeschichte – Eine Einführung, Μόναχο: Beck.

Conrad, Sebastian/ Eckert, Andreas (2007): Globalgeschichte, Globalisierung, multiple Modernen: Zur Geschichtsschreibung der modernen Welt. Στο: Conrad, Sebastian/ Eckert, Andreas/ Freitag, Ulrike, (επιμ.): Globalgeschichte – Theorien, Ansätze, Themen. Frankfurt am Main: Campus, 7-49.

Forster, Johanna/ Popp, Susanne (επιμ.) (2003): Forster, Johanna/ Popp, Susanne (επιμ.) (2003): Weltgeschichte – Globale Zugänge für den Geschichtsunterricht, Schwalbach: Wochenschau Verlag.

Marks, Robert B: The Origins of the Modern World: A Global World History, Στουτγάρδη: Konrad Theiss.

Sieder, Reinhard/ Langthaler, Ernst (επιμ.) (2010): Sieder, Reinhard/ Langthaler, Ernst (επιμ.) (2010): Globalgeschichte 1800-2010. Βιέννη/ Κολωνία/ Βαϊμάρη: Böhlau.

Simon, Richard B: Τι είναι η μεγάλη ιστορία. Στο: Simon, Richard B./ Behmand, Mojgan/ Burke, Thomas (επιμ.): Teaching Big History. Oakland: University of California Press, 1-20.