Διασπορά

Ο όρος διασπορά προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει „σκορπίζω“ ή „διασκορπίζω“ (βλ. Kuhlmann 2014). Από τη μία πλευρά, αντιπροσωπεύει την αναγκαστική μετανάστευση μιας κοινότητας από την πατρίδα της και, από την άλλη, τη διασπορά αυτής της κοινότητας σε ξένες περιοχές (βλ. ό.π.).

Η μετανάστευση συνοδεύεται συνήθως από το αίσθημα του ξεριζωμού και του επώδυνου αποχωρισμού από την πατρίδα, οπότε πρέπει να αναφερθεί και η συναισθηματική πτυχή (βλ. Vetter 2007, 164). Κεντρικό ρόλο στον ορισμό μιας κατάστασης διασποράς παίζει η ταυτοτική αναφορά πίσω σε μια γεωγραφικά απομακρυσμένη, πραγματική ή φανταστική χώρα καταγωγής και στην πολιτιστική-θρησκευτική της παράδοση (βλ. Baumann 1999, 252).

Επιπλέον, ένα αμοιβαίο τρίγωνο σχέσεων μεταξύ της χώρας προέλευσης και του πολιτισμού της, της χώρας άφιξης και της ομάδας διασποράς είναι χαρακτηριστικό μιας κατάστασης διασποράς. Είτε η ομάδα ζει για τον εαυτό της ως μειονότητα σε μια ξένη χώρα και διατηρεί τα πολιτιστικά έθιμα καθώς και τη δική της θρησκευτική ταύτιση (βλ. ό.π.) είτε λαμβάνει χώρα αφομοίωση, δηλαδή εγκαταλείπονται οι πολιτιστικές ρίζες και ανακύπτουν ζητήματα πολιτιστικής ταυτότητας.

Ιστορικές ρίζες

Ιστορικά, ο όρος επινοήθηκε στον πρώιμο Ιουδαϊσμό. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά για την εβραϊκή διασπορά, δηλαδή για τους Εβραίους που ζούσαν εκτός της „γης της επαγγελίας“ (Παλαιστίνη) και της Ιερουσαλήμ. Στον χριστιανισμό, ο όρος χρησιμοποιείται από τον 16ο αιώνα για να αναφέρεται σε προτεσταντικές ή καθολικές μειονότητες σε μια ομολογιακά διαφορετική κοινωνία. Εν τω μεταξύ, ο όρος χρησιμοποιείται και για άλλες ομάδες της διασποράς. Σε αυτές περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, η ελληνική, η ινδική, η κουρδική και η λιβανέζικη διασπορά (βλ. Baumann 1999, 252).

Διασπορά και εξορία – ομοιότητες και διαφορές

Ο όρος διασπορά συχνά συμπίπτει με τον όρο εξορία (λατινικά exilium „παραμονή σε ξένη χώρα, εξόριστος“) και μερικές φορές εξισώνεται με αυτόν (βλ. Kuhlmann 2014). Η στενή σημασιολογική, εννοιολογική και ιστορική σύνδεση είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, μια σαφής οριστική οριοθέτηση δεν φαίνεται να είναι πολύ χρήσιμη, καθώς οι δύο έννοιες συχνά συγχωνεύονται η μία με την άλλη. Επομένως, ο προβληματισμός σχετικά με τις ομοιότητες και τις διαφορές φαίνεται να έχει περισσότερο νόημα.

Μια διαφορά είναι ότι ο όρος εξορία περιγράφει ατομικές εμπειρίες και όχι εκείνες μιας κοινότητας. Μια άλλη διαφορά είναι ότι οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την πατρίδα τους οικειοθελώς. Ο βαθμός της ακούσιας μετανάστευσης τονίζεται περισσότερο στην έρευνα για την εξορία απ‘ ό,τι στο πλαίσιο της διασποράς (βλ. Kuhlmann 2014). Μία από τις μεγαλύτερες διαφορές έγκειται στην προσκόλληση στην πατρίδα. Οι ομογενείς, όπως και οι εξόριστοι, διατηρούν στενούς δεσμούς με τη χώρα καταγωγής τους. Συνεχίζουν να τη θεωρούν ως την πραγματική τους πατρίδα και διατηρούν τη δική τους πολιτισμική ταυτότητα. Οι εξόριστοι τείνουν να συμβιβάζονται με τη νέα τους πατρίδα και προσπαθούν να οικοδομήσουν κοινωνικούς, συναισθηματικούς και συμβολικούς δεσμούς με τη χώρα υποδοχής. Για τους εξόριστους, η χώρα υποδοχής παραμένει συχνά μια προσωρινή λύση χωρίς να επιθυμούν να ριζώσουν. Η συνεχιζόμενη προσκόλληση στη χώρα καταγωγής συνδέεται συχνά με τη δέσμευση στην πολιτική της πατρίδας (βλ. Kuhlmann 2014).

Βιβλιογραφία

Baumann, Martin (1999): Diaspora. Στο: Auffahrt, Christoph (επιμ.): Metzler Lexikon Religion: Gegenwart – Alltag – Medien. Στουτγάρδη: Metzler, 251-254.

Kuhlmann, Jenny (2014): http://www.bpb.de/apuz/192563/exil-diaspora-transmigration?p=all [02.07.2018].

Vetter, D. (2007): Diaspora. Στο: Khoury, Adel Theodor (επιμ.): Lexikon religiöser Grundbegriffe – Judentum Christentum Islam. Wiesbaden: Marx, 164-168.