Ανοχή της ασάφειας

Η διαπολιτισμική ικανότητα κατατάσσεται στον τομέα της κοινωνικής ικανότητας. Η κοινωνική επάρκεια επιτρέπει την κατάλληλη εμφάνιση στο πολιτισμικό περιβάλλον. Η διαπολιτισμική ικανότητα προάγει επίσης την ικανότητα αλληλεπίδρασης σε ένα μη πολιτισμικό περιβάλλον. Ένα άτομο περιγράφεται ως „κοινωνικά ικανό“ εάν είναι σε θέση να αλληλεπιδράσει με άτομα από ξένους πολιτισμούς. Αυτό επιτυγχάνεται με την ικανότητα των ατόμων να αντιλαμβάνονται τις αντιλήψεις και τις ιδέες των ομολόγων τους. Η δική του κοινωνική συμπεριφορά θα πρέπει να αμφισβητείται από την οπτική γωνία του ξένου πολιτισμού και να διορθώνεται αν χρειάζεται. Οι δικές του ιδέες για τις αξίες και τους κανόνες δεν πρέπει να αποκλείονται, αλλά να προσαρμόζονται ευέλικτα και ανάλογα με την κατάσταση.

Πολιτισμικά αυτόχθονες και πολιτισμικά ξένοι

Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συνειδητοποίηση της ύπαρξης πολιτισμικά ιδιαίτερων και μη πολιτισμικά ιδιαίτερων προτύπων συμπεριφοράς, καθώς και η προθυμία να προβληματιστεί κανείς και να αλλάξει τις δικές του αξίες. Η κοινωνική και η διαπολιτισμική επάρκεια θεωρούνται γενικά ότι είναι μαθησιακές, με αποτέλεσμα να θεωρείται ότι κατά την πρώιμη κοινωνικοποίηση τίθενται τα θεμέλια που επηρεάζουν καθοριστικά την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής επάρκειας. Η απόκτηση της διαπολιτισμικής ικανότητας δεν περιορίζεται επομένως σε ειδικές γνώσεις για τη χώρα, σε γνώσεις ξένων γλωσσών, σε πολιτισμικά ήθη και έθιμα ή σε πρότυπα συμπεριφοράς. Η διαπολιτισμική ικανότητα πρέπει να ευαισθητοποιεί τους ανθρώπους να αντιλαμβάνονται, να προβληματίζονται και να αμφισβητούν τον πολιτισμό τους. Για το σκοπό αυτό, το άτομο πρέπει να έχει κατανοήσει τον πολιτισμό του και τα πρότυπα δράσης που προκύπτουν από αυτόν (βλ. Derboven/ Kumbruck 2005, 6 στ.). Ο Kühlmann προσδιορίζει επτά απαιτήσεις ως βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της διαπολιτισμικής ικανότητας. Πρώτα απ‘ όλα, αναφέρει την ανοχή στην ασάφεια (βλ. Kühlmann 1995, 36).

Ανοχή της ασάφειας – τι είναι αυτό

Προκειμένου να προσδιοριστεί καλύτερα η διαπολιτισμική ικανότητα, έχουν αναπτυχθεί διάφορα μοντέλα, τα περισσότερα από τα οποία βασίζονται σε καταλόγους ορισμένων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας. Στα περισσότερα μοντέλα διαπολιτισμικής επάρκειας, η ανοχή στην ασάφεια απαριθμείται ως ουσιώδης πτυχή (βλ. Straub/ Weidemann/ Weidemann 2007, 42 κ.ε.).

Ο όρος αμφισημία προέρχεται από τα λατινικά και σημαίνει ασάφεια. Έτσι, η ανοχή της ασάφειας περιγράφει την ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς την ασάφεια και την αντίφαση και να ανέχεται την αβεβαιότητα που μπορεί να προκύψει (βλ. Derboven/ Kumbruck 2005, 6).

Πολιτισμικές προσδοκίες

Στις διαπολιτισμικές συναντήσεις υπάρχουν πάντα νέες καταστάσεις που έρχονται σε αντίθεση με τις δικές μας πολιτισμικές προσδοκίες. Αυτές οι ασυμφωνίες μπορεί να επιβαρύνουν σε μεγάλο βαθμό τους επικοινωνιακούς εταίρους. Η απόσταση ρόλων και η ενσυναίσθηση μπορούν να βοηθήσουν στην αντίληψη και την έκφραση αυτών των καταστάσεων (βλ. Krappmann 1973, 150).

Οι αλληλεπιδρώντες πρέπει πρώτα „να προσαρμοστούν ο ένας στον άλλο στις αμοιβαίες προσδοκίες“ (Krappmann 1973, 151) και να διαπραγματευτούν νέες συνθήκες για την αλληλεπίδραση. Κατά συνέπεια, οι ανάγκες των αλληλεπιδρώντων δεν μπορούν πλέον να ικανοποιηθούν πλήρως. Κατά τη διαδικασία αυτή, „όλοι οι εταίροι αλληλεπίδρασης […] προσπαθούν να διατηρήσουν και να παρουσιάσουν σε κάθε κατάσταση μια ταυτότητα που διατηρεί την ιδιαιτερότητά τους“ (Krappmann 1973, 151).

Αποδοχή των αποκλίσεων

Προϋπόθεση για τη συμμετοχή στις αλληλεπιδράσεις είναι να διατηρείται η ταυτότητα των ατόμων και ταυτόχρονα να εκφράζεται η διαφορετικότητα των προσδοκιών. Βασικά, η αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους περιλαμβάνει την ικανοποίηση συναισθηματικών αναγκών. Προκειμένου να ικανοποιήσουν τουλάχιστον ορισμένες από αυτές τις ανάγκες, οι άνθρωποι εισέρχονται σε αλληλεπιδράσεις. Πρέπει να αποδεχτούν τις αποκλίσεις και τις ασυμβατότητες που προκύπτουν, αφού αποτελούν αναπόσπαστο μέρος κάθε αλληλεπιδραστικής σχέσης (βλ. Krappmann 1973, 151). Σε αυτό το πλαίσιο, γίνεται πολύ σαφές ότι „το άτομο […] δεν μπορεί να ξεφύγει από την αμφιθυμία“ (Krappmann 1973, 152).

Σύμφωνα με τον Krappmann, η ανοχή της αμφισημίας είναι η ικανότητα να ανέχεται κανείς αντιφατικές εμπλοκές ρόλων και δομές κινήτρων εξίσου στον εαυτό του και στους εταίρους αλληλεπίδρασης (βλ. Krappmann 1973, 155). Έτσι, η ανοχή της ασάφειας ανοίγει τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης για το άτομο, ιδίως στον διαπολιτισμικό χώρο. Ταυτόχρονα, μειώνει το άγχος καθιστώντας σαφές στο άτομο ότι μπορεί να διατηρήσει μια ισορροπία μεταξύ των διαφόρων προτύπων και κινήτρων ακόμη και σε „πολύ αντιφατικές καταστάσεις“ (Krappmann 1973, 155).

Διαμόρφωση ταυτότητας

Κατά συνέπεια, η ανοχή της ασάφειας δεν είναι μόνο μια σημαντική ικανότητα στις διαπολιτισμικές συναντήσεις, αλλά και σημαντική για τη διαμόρφωση της ταυτότητας του ατόμου. Κατά την ανάπτυξη της προσωπικής του ταυτότητας, το άτομο αναγκάζεται επανειλημμένα να „συνθέσει αντικρουόμενες ταυτίσεις“ (Krappmann 1973, 167). Διότι χωρίς „αυτήν [την ανοχή της ασάφειας] δεν νοείται ταυτότητα του εγώ, αφού πρέπει να αρθρώνεται ισορροπώντας μεταξύ των προσδοκώμενων προσδοκιών και στο πλαίσιο ενός κοινού συστήματος συμβόλων“ (Krappmann 1973, 167).

Κάθε άτομο πρέπει να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι οι προσδοκίες και οι ανάγκες δεν συμπίπτουν πάντα και ότι υπάρχουν κενά μεταξύ των προσωπικών εμπειριών και των γενικά έγκυρων συστημάτων αξιών. Εάν ένα άτομο αρνείται ή καταπιέζει αυτές τις ασάφειες, δεν μπορεί να αναπτύξει ταυτότητα και, συνεπώς, δεν μπορεί να εκπροσωπήσει την ιδιαίτερη άποψή του στις αλληλεπιδράσεις (βλ. Krappmann 1973, 167).

Βιβλιογραφία

Derboven, Wibke/ Kumbruck, Christel (2005): Interkulturelles Training Trainingsmanual zur Förderung unterkultureller Kompetenz in der Arbeit. Heidelberg: Springer Verlag.

Krappmann, Lothar (1973): Soziologische Dimension der Identität. Strukturelle Bedingungen für die Teilnahme an Interaktionsprozessen. 3. Auflage. Stuttgart: Klett.

Kühlmann, Torsten (1995): Mitarbeiterentsendung ins Ausland – Auswahl, Vorbereitung, Betreuung und Wiedereingliederung. Göttingen: Verlag für Angewandte Psychologie.

Straub, Jürgen/ Weidemann, Arne/ Weidemann, Doris (Hrsg.) (2007): Handbuch interkultureller Kommunikation und Kompetenz. Grundbegriffe – Theorien – Anwendungsfelder. Stuttgart: J. B. Metzler.